वात दोष घरगुती उपाय

वात दोष हा वायू आणि आकाश या तत्त्वांपासून बनलेला असतो.
शरीरातील श्वासोच्छ्वास, रक्तप्रवाह, स्नायूंची हालचाल, पचनक्रिया आणि मनाची गती या सर्वांवर त्याचे नियंत्रण असते.
जेव्हा वात संतुलित असतो शरीर निरोगी आणि मन शांत राहते.
पण असंतुलित झाल्यास अनेक शारीरिक व मानसिक समस्या उद्भवतात.

वात दोषाची लक्षणे-

◾ शारीरिक लक्षणे :
कोरडी त्वचा व केस
बद्धकोष्ठता, गॅस, पोट फुगणे
हातपाय थंड पडणे
सांधेदुखी, सांध्यात कटकट
अचानक थकवा येणे
भूक न लागणे, अनियमित पचन
वजन कमी होणे / वाढ न होणे
झोप न येणे किंवा झोपेत व्यत्यय

◾ मानसिक / भावनिक लक्षणे :
चिंता, काळजी, अस्वस्थता
अतिविचार, एकाग्रता कमी
मन अस्थिर होणे
मूड स्विंग्स
वात दोषावरील घरगुती उपाय

१) आहार (Diet)

✅ उबदार, स्निग्ध, पौष्टिक व शिजवलेले अन्न खा
भात, ओट्स, रताळे, गाजर, बीट
गरम सूप, रस्से

✅ निरोगी स्निग्ध पदार्थ-
देशी तूप, तिळाचे तेल, ऑलिव्ह ऑइल

✅ चव प्राधान्य
गोड: खजूर, अंजीर, द्राक्षे, गूळ
आंबट: ताक, लिंबू (प्रमाणात)
खारट: नैसर्गिक मीठ

✅ उबदार मसाले
आले, मिरी, दालचिनी, जिरे, वेलदोडा, बडीशेप

✅ पेय-
▪️कोमट दूध (जायफळ/दालचिनी घालून)
▪️आले-जिरे हर्बल चहा, गरम पाणी
▪️टाळा : थंड, कोरडे, कच्चे पदार्थ, पॉपकॉर्न, थंड सॅलड, आइसड्रिंक, जास्त उपवास

२) जीवनशैली (Lifestyle)

▪️अभ्यंग – दररोज तिळाचे/महानारायण तेलाने मालिश करा▪️नियमित दिनचर्या – उठणे, जेवणे, झोपणे ठराविक वेळेत
▪️उबदार कपडे घाला, गरम पाण्याने स्नान करा
▪️हलका व्यायाम – योग, चालणे, ताई-ची, पोहणे.
▪️पुरेशी झोप घ्या – झोपण्यापूर्वी जायफळ घातलेले दूध प्या.
▪️ध्यान, प्राणायाम, माइंडफुलनेसचा सराव करा.
▪️घर-कार्यालय वातावरण उबदार, आरामदायक ठेवा

३) औषधी वनस्पती (Herbs)

अश्वगंधा – तणाव, निद्रानाश कमी करते, शक्तिवर्धक
शतावरी – पोषण देते, विशेषतः महिलांसाठी उपयुक्त
सुंठ (Dry Ginger) – पचन सुधारते, रक्ताभिसरण वाढवते
ब्राह्मी – मन शांत करते, मानसिक स्पष्टता वाढवते
त्रिफळा – पचन सुधारते, विषारी पदार्थ बाहेर काढते
गुळवेल (गिलोय) – तिन्ही दोष संतुलित करते